Dictatoriale regimes zijn intens verweven met de geschiedenis van heel wat Latijns-Amerikaanse landen. De Argentijnen hebben in de 20ste eeuw een lange reeks dictators moeten verwerken. In deze woelige context schreef Manuel Puig El beso de la mujer araña (1976), ofwel De kus van de spinvrouw. In Argentinië belandde het boek – wie zal het verbazen? – op de zwarte lijst.
Twee mannen opgesloten in een cel in Buenos Aires: deze zeer eenvoudige setting vormt het kader van een verhaal dat zich bladzijde na bladzijde opspant als een boog. Afgaand op hun verleden lijken de twee hoofdpersonages in niets op elkaar. Valentín Arregui is een rationeel persoon, politiek activist, om deze reden ook heel achterdochtig en gesloten. Hij is opgepakt wegens zijn afwijkende politieke ideeën. Molina daarentegen is spontaan en emotioneel, filmliefhebber, dromer en homoseksueel. Zijn arrestatie is een gevolg van deviant seksueel gedrag.
Deel één van het verhaal is een aaneenschakeling van scènes waarin alles draait rond ‘escapisme’. Beide personages proberen op hun manier de tijd te doden om niet gek te worden in de kleine cel. Valentín verdiept zich in politieke lectuur, Molina vertelt filmverhalen of dagdroomt erover. Het verhaal is integraal in dialoogvorm. De afwezigheid van een (alwetende) verteller die de lezer extra details verschaft, versterkt de eenzaamheid en afzondering van de personages, die enkel op elkaar aangewezen zijn.
Halverwege het boek wordt Molina een paar keer bij de gevangenisdirecteur geroepen. Uit de gesprekken blijkt dat Molina de keuze krijgt om eerder te worden vrijgelaten, op voorwaarde dat hij voor de gevangenisdirecteur Valentín bespioneert. Tezelfdertijd onderneemt ook Valentín pogingen om Molina voor zijn politieke ideeën te winnen: hij schroomt er niet voor om zijn heteroseksuele geaardheid hiervoor even aan de kant te schuiven. De gemoedelijke sfeer in de cel krijgt plots een geladen ondertoon. Wanneer Molina tot slot vervroegd wordt vrijgelaten, blijft de vraag wiens kant hij gekozen heeft, onbeantwoord. Zijn beslissing wordt pas duidelijk op de laatste bladzijden…
El beso de la mujer araña verdient, wat mij betreft, zijn status als klassieker in de Spaanstalige literatuur. Het boek laat zien hoe politieke en morele keuzes bepalen wie zijn vrijheid behoudt, of verliest. En ook hoe snel we van gedachten kunnen veranderen. Hoezeer we ook denken zelf verantwoordelijk te zijn voor onze overtuigingen, meer dan eens zijn het de omstandigheden die ons in de richting van de ene of de andere overtuiging duwen.