Wie “El laberinto del fauno” (2006) van Guillermo del Toro heeft gezien, herkent dezelfde ingrediëntenmix in zijn nieuwste film: een in de geschiedenis verankerd verhaal, gelardeerd met sprookjesachtige figuren.
“The shape of water” (2017) speelt zich af ten tijde van de Koude Oorlog, in een laboratorium van de Amerikaanse geheime dienst. De onderzoekers bestuderen in het labo een amfibie-achtig wezen met menselijke trekken. Voor de onderzoekers is de zeemeerman louter een ‘studieobject’, dat ze martelen om het in bedwang te houden.
In de loop van het verhaal ontstaat er een romance tussen een van de kuisvrouwen (Elisa) en de zeemeerman die in gevangenschap leeft.
Randfiguren in de hoofdrol
De romance op zich is erg voorspelbaar, maar wat de film interessant maakt, is de keuze om zogenaamde ‘randfiguren’ de hoofdrollen te laten vertolken.
Elisa Esposito is een immigrant, vrouw, laaggeschoold én gehandicapt (ze kan niet spreken). De voor de maatschappij onzichtbare en ‘onvolmaakte’ kuisvrouw is in de ogen van de zeemeerman (die ook niet kan spreken) een ware heldin: ze geeft hem eten, leert hem muziek kennen, en redt hem tot slot uit de klauwen van degenen die hem martelen. Elisa van haar kant ziet de zeemeerman niet als een ‘object’, maar als een volwaardig persoon.
Dat randfiguren glansrollen kunnen vertolken, onderstreept del Toro ook op een ander niveau, namelijk door minder bekende actrices te selecteren voor de hoofdrollen van zijn film.
Levinas revisited
Dit moderne sprookje kan bogen op knap acteerwerk, maar er zijn beslist nog andere redenen om een Oscar uit te reiken aan del Toro. Als we dieper graven, zien we enige overeenkomsten met de filosofie van Emmanuel Levinas, een 20ste-eeuwse joodse filosoof die de gruwel van de Tweede Wereldoorlog heeft doorstaan.
Levinas heeft het over ‘de blik van de ander’ die bepaalt in welke mate je ‘mens’ bent en voor volledig wordt aanzien. De zeemeerman houdt ons een spiegel voor door de zogenaamd ‘onvolmaakte’ Elisa als volmaakt te zien. Plots zien we haar als een mens, een intelligente persoon, met gevoelens, met seksuele aantrekkingskracht, enz.
De kunst bestaat er volgens Levinas in om je vooroordelen aan de kant te schuiven, zodat de ander de ruimte krijgt om zichzelf uit te drukken, om zijn verhaal te vertellen en (beter) begrepen te worden. Want een beter begrip van de ander is nodig om nieuwe gruweldaden zoals de holocaust (zichtbaar in de marteling van de zeemeerman) te voorkomen.