Cineaste en fotografe Leni Riefenstahl (1902-2003) streeft in haar levenswerk naar de perfecte wereld, waarin enkel schoonheid en zuiverheid van tel zijn. Ze wil de toeschouwer in vervoering brengen met haar kunst. Op die manier fnuikt ze echter haar eigen carrière: ze laat zich overtuigen om Hitlers partijdagen te verfilmen, waarbij ze enkel oog heeft voor het puur esthetische, niet voor de politieke implicaties van haar documentaire. Susan Sontag (1933-2004) hekelt deze naïeve houding publiekelijk. Als cultuurcritica ijvert ze voor een onophoudelijke zoektocht naar wijsheid door kritische analyse. Ook Riefenstahls poging om met een unieke fotoreportage haar carrière in ere te herstellen, torpedeert Sontag met één vlammend essay.
Antipoden zonder meer?
Het spreekt voor zich dat Leni Riefenstahl en Susan Sontag tegenpolen zijn, maar hun levens vertonen her en der ook raakvlakken. Beiden zijn vastberaden carrièrevrouwen die letterlijk tot het einde van hun dagen nieuwe projecten in de steigers zetten. Susan wil naam en faam maken als schrijfster en essayiste, Leni als fotografe en cineaste. Deze gelijkenis wordt overtuigend op scène gebracht door Simone Milsdochter en Chris Lomme. We zien een Sontag die uitermate kritisch is, niet in het minst voor zichzelf. Wat ze schrijft, is in haar ogen nooit goed genoeg. En daarnaast staat dan een Riefenstahl die zichzelf voortdurend blijft overtreffen, die op 71-jarige leeftijd nog leert diepzeeduiken en onderwaterfoto’s begint te maken. Het enige wat deze gedreven vrouwen kan stoppen, is de dood.
Opvallend is ook dat voor beide vrouwen een langdurige liefdesrelatie onmogelijk is. Sontag trouwt op 17-jarige leeftijd met haar professor Sociologie, maar scheidt een paar jaar later van hem. Daarna volgt een turbulent liefdesleven met zowel mannen als vrouwen. Ook Riefenstahl heeft meerdere partners in haar leven – zelfs Hitler is verliefd op haar – maar geen enkele man doorstaat de test. Veeleisend zijn ze, en niet alleen voor zichzelf.
Een derde raakvlak zijn de gezondheidsproblemen die hun levens tekenen. Tot driemaal toe krijgt Susan Sontag af te rekenen met kanker. In deze moeilijke fases van haar leven schrijft ze essays over hoe de maatschappij levensbedreigende ziektes percipieert. Ze bekritiseert de moraliserende veroordeling van mensen die getroffen worden door kanker of aids. Minder zichtbaar, maar daarom niet minder pijnlijk, is het psychisch lijden van Leni Riefenstahl, die zich vanaf haar denazificatieproces tot aan haar dood moet blijven verantwoorden voor haar medeplichtigheid met het naziregime.
Bedrieglijke beeldvorming
Hoe schitterend de carrières van deze vrouwen ook zijn, achter de façade gaan doodgewone mensen schuil, met frustraties, zwakheden en angsten. Deze menselijkheid en kwetsbaarheid krijgt een prominente plaats in “Leni & Susan”. Zo zien we bv. de fysieke ongemakken van Sontag, die een enkele maal zelfs tegen het theaterdecor in katzwijm valt, en een op het eerste gezicht kerngezonde Riefenstahl, die op 96-jarige leeftijd nog turn- en yogaoefeningen doet, maar die innerlijk aldoor met zichzelf vecht.
Simone Milsdochter en Chris Lomme tonen ons ook de B-kant van de geschiedenis. De gedestilleerde iconen van de foto’s en biografieën krijgen een kloppend hart dankzij deze ervaren theatervrouwen, die ooit misschien zelf als ongenaakbare iconen in de geschiedenisboeken zullen verstillen.